تاکسول (پاکلی تاکسل)=یکی از داروهای شیمی درمانی

تاکسول حاوی پاکلی تاکسل بعنوان ماده فعال اصلی می باشد. تاکسول در ویالهای 30 میلی گرم در 5 میلی لیتر بصورت تک دوز و ویالهای 100 میلی گرم در 7/16 میلی لیتر و 300 میلی گرم در 50 میلی لیتر بصورت مولتی دوز تولید می شود. هر ویال حاوی حلال غلیظ و غیرآبی کاملاًبدون رنگ تا کمی زرد بوده و قبل از انفوزیون وریدی باید با مایعات مناسب تزریقی رقیق شود.

هر میلی لیتر از محلول استریل غیر پیروژن تاکسول حاوی 6 میلی گرم پاکلی تاکسل، 527 میلی گرم کرموفور EL (روغن کرچک پلی اکسی اتیله شده) و 7/49%الکل هیدراته می باشد.

مکانیسم عمل:

پاکلی تاکسل یک داروی شیمی درمانی جدید می باشد. این مولکول تجمع میکروتوبولها از دیمرهای توبولین را تسهیل می کند و از طریق جلوگیری از دی پلیمرازیسیون میکروتوبولها باعث تثبیت آنها می گردد. این ثبات مانع از دوباره سازمان یافتن فعال و طبیعی شبکه میکروتوبولها می شود که برای اینترفاز حیاتی و اعمال سلولی میتوزی ضروری است. بعلاوه پکلی تاکسل سبب القا آرایش غیرطبیعی و یا خوشه ای از میکروتوبولها در طی چرخه سلولی گشته و منجر به ایجاد آسترهای متعدد از میکروتوبولها در طی میتوز می گردد.

فارماکوکینتیک:

بدنبال مصرف داخل وریدی تاکسول، کاهشی دو مرحله ای در غلظتهای پلاسمائی دارو دیده می شود. بعد از مصرف 175 میلی گرم بر متر مربع دارو بصورت انفوزیون 3 ساعته، نیمه عمر متوسط نهایی 9/9 ساعت تخمین زده می شود و ارزش متوسط برای محدوده کلیرانس کل بدن 4/12 ساعت بر مبنای لیتر در ساعت بر متر مربع می باشد.هیچ اثر تجمعی از پاکلی تاکسل در دوره های متعدد درمان گزارش نشده است. بطور میانگین 89% دارو به پروتئینهای پلاسما متصل می شود. تجویز همزمان سایمیتیدین، رانیتیدین، دگزامتازون یا دیفن هیدرامین اتصال پروتئین به پاکلی تاکسل را تحت تأثیر قرار نمی دهد.

نحوه دفع پاکلی تاکسل بطورکامل در انسان روشن نشده است. مقادیر متوسط بازیافت تجمعی فرم تغییر نیافته دارو از راه ادرار از 9/1تا 7/12درصد متغیر است که نشان دهنده کلیرانس وسیع غیر کلیوی دارو می باشد. جدا شدن متابولیت های هیدروکسیله دارو از صفرا که مواد اصلی حاصل از متابولیسم دارو است، حاکی از آنست که احتمالاً متابولیسم کبدی و دفع صفراوی مکانیسم عمده دفع دارو می باشد.

تاثیر اختلالات عملکردی کبد یا کلیه بر دفع پاکلی تاکسل مورد بررسی قرار نگرفته است. کلیرانس پاکلی تاکسل تحت تاثیر پیش درمانی با سایمیتیدین قرار نمی گیرد.

موارد مصرف:

1- تاکسول جهت درمان کارسینوم پیشرفته تخمدان به صورت خط اول و یا درمانهای بعدی اندیکاسیون دارد. تاکسول به عنوان خط اول بایستی با سیس پلاتین همراه باشد.

2- تاکسول جهت درمان سرطان پستان با درگیری غدد لنفاوی متعاقب رژیم های استاندارد محتوی دوکسوروبیسین اندیکاسیون مصرف دارد. در کارآزمایی بالینی، اثر کلی مطلوبی روی بقای عاری از بیماری و بقای کلی در تمام جمعیت بیماران مبتلا به تومورهای گیرنده- مثبت و گیرنده- منفی وجود داشت ولی طبق اطلاعات موجود (متوسط پیگیری 30 ماهه) نفع دارو بطور اختصاصی فقط در بیماران دارای تومورهای فاقد گیرنده استروژن و پروستروژن مشاهده گردید.

3- تاکسول جهت درمان سرطان پستان پس از شکست درمان اولیه بیماری متاستاتیک یا عود ظرف مدت شش ماه پس از انجام شیمی درمانی ادجووانت اندیکاسیون دارد. درمان اولیه باید محتوی یک آنتراسایکلین بوده مگر آنکه منع مصرفی برای آنتراسایکلین ها وجود داشته باشد.

4- تاکسول به همراه سیس پلاتین به عنوان خط اول در درمان سرطان ریه از نوع سلول غیر کوچک (NSCLS) در بیمارانی که کاندید مناسبی برای جراحی و یا پرتو درمانی نیستند، نمی باشد.

5- تاکسول خط دوم درمان سارکوم کاپوزی ثانویه در بیماران مبتلا به ایدز می باشد.

دوزمصرف:

کلیه بیماران قبل از تجویز تاکسول باید جهت جلوگیری از واکنشهای شدید حساسیتی تحت پیش درمانی قرار گیرند. پیش درمانی باید شامل تجویز 20 میلی گرم دگزامتازون از راه خوراکی (یا معادل آن) 6 و 12 ساعت قبل از تجویز تاکسول، دیفن هیدرامین50 میلی گرم از راه وریدی و 300 میلی گرم سایمیتیدین یا 50 میلی گرم رانیتیدین از راه وریدی، 30 تا 60 دقیقه قبل از تجویز تاکسول باشد.

دوز توصیه شده تاکسول 175 میلی گرم بر متر مربع از راه تزریق وریدی 3 ساعته و هر 3 هفته یکبار می باشد.

تاکسول نباید تا زمانی که تعداد نوتروفیلها به حداقل 1500 عدد در هر میلی متر مکعب و تعداد پلاکت ها به حداقل 100،000 عدد در هر میلی متر مکعب نرسیده است، دوباره مصرف شود. بیماران با نوتروپنی شدید و کمتر از 500 سلول در هر میلی متر مکعب یا بیماران دچار نوروپاتی شدید محیطی باید دوزی از تاکسول را که به میزان 20% کاهش یافته برای دوره های بعدی درمان دریافت کنند.

احتیاطهای حین مصرف:

تاکسول یک داروی ضد سرطانی و سایتوتوکسیک بوده و همانند سایر داروهای توکسیک بالقوه، باید به هنگام تجویز آن یکسری از احتیاطات را رعایت نمود. استفاده از دستکش توصیه می گردد. اگر محلول تاکسول با پوست بدن تماس پیدا نمود پوست را فوراً و بطور کامل با آب و صابون بشوئید. اگر تاکسول با سطوح مخاطی تماس پیدا کرد باید محل تماس با آب فراوان شسته شود. تجهیزات و وسایل انفوزیون (ست ها و کیسه ها و ...) ساخته شده از PVC انعطاف پذیر ممکن است DEHP [دی-(2-اتیل اکسیل) فتالات] آزاد کنند.به منظور به حداقل رساندن زمان تماس بیمار با DEHP محلولهای رقیق شده تاکسول باید در بطریهای شیشه ای (از جنس پروپیلن) یا در کیسه های پلاستیکی از جنس پلی پروپیلن یا پلی الفین نگهداری شود و از طریق ست های تزریقی با پوشش پلی اتیلن مصرف گردد.

آماده سازی برای مصرف داخل وریدی:

تاکسول باید قبل از انفوزیون رقیق شود. از محلولهای زیر جهت رقیق کردن تاکسول می توان استفاده کرد: سرم سدیم کلراید 9/0%، سرم دکستروز 5%، دکستروز 5%در سرم سدیم کلراید 9/0%، دکستروز 5% در رینگر. غلظت نهایی باید بین 2/1-3/0 میلی گرم در میلی لیتر باشد. این محلولها از نظر فیزیکی و شیمیایی برای 27 ساعت در درجه حرارت محیط حدود (25C° ) و نور طبیعی اتاق پایدار می باشد.

در حین آماده سازی، محلول تاکسول ممکن است کمی کدر به نظر برسد که مربوط به حاملی می باشد که در فرمولاسیون دارو بکار رفته است.محلول تاکسول باید از طریق لوله گذاری داخل وریدی حاوی فیلتر داخلی با لایه متخلخل میکروسکوپی که قطر منافذ آن حداکثر 22/0 میکرون است تزریق گردد. بدنبال تزریق محلول از طریق لوله گذاری با قطر فیلتر22/0 میکرون هیچگونه کاهش واضحی در توانمندی دارو دیده نشده است.

موارد منع مصرف:

تاکسول در بیمارانی که سابقه واکنش افزایش حساسیتی به تاکسول یا سایر داروهایی که با کروموفور EL فرموله می شوند را دارند منع مصرف دارد.تاکسول نباید در بیمارانی که تعداد نوتروفیلهای پایه خون محیطی آنها کمتر از 1500 سلول در هر میلی متر مکعب می باشد تجویز شود.

احتیاط ها و اخطارها:

تاکسول باید تحت نظارت پزشک با تجربه در استفاده از داروهای شیمی درمانی مصرف شود. مدیریت صحیح عوارض ناشی از درمان تنها در صورتیکه عوامل و تسهیلات تشخیصی و درمانی کافی مهیا باشند، مقدور است.

واکنشهای افزایش حساسیت:

جهت جلوگیری از واکنشهای افزایش حساسیتی شدید بیمار باید تحت پیش درمانی با داروهای کورتیکوستروئیدی، آنتی هیستامینی و آنتاگونیست H2 قبل از دریافت تاکسول قرار گیرند (در بالا قسمت "دوزاژ و مصرف دارو" را ببینید.)

واکنشهای افزایش حساسیتی ملایم نظیر گرگرفتگی، راش و غیره نیازی به قطع درمان ندارند.

علائم واکنش افزایش حساسیتی شدید (آنافیلاکتوئید) با تنگی نفس، برافروختگی، درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب که در 2% بیمارانی که تاکسول را دریافت می کنند مشخص می شود. اگر واکنش افزایش حساسیتی شدید رخ دهد انفوزیون تاکسول باید فوراً قطع شده و دیگر به بیمار نباید تاکسول داد.

تضعیف مغز استخوان (عمدتاً نوتروپنی) اصلی ترین سمیت محدود کننده دوز می باشد. کنترل مکرر شمارش سلوسهای خونی باید در طی مصرف تاکسول انجام شود. تاکسول در بیماران با شمارش نوتروفیل پایه حداقل کمتر از 1500 سلول درmm3 نباید مصرف شود. در صورت نوتروپنی شدید (کمتر از 500 سلول در میلی متر مکعب) در طی یک دوره درمان با تاکسول، در دوره های بعد 20% کاهش دوز توصیه می گردد.

قلبی- عروقی: اختلالات شدید هدایتی قلب در طی درمان با تاکسول گزارش شده است (به ندرت). اگر اختلالات قلبی به طور مشخص رخ دهد باید درمان مناسب انجام شود و طی درمان بعدی با تاکسول کنترل الکتروکاردیوگرافی مداوم قلبی باید انجام شود، وگرنه بطور معمول کنترل مداوم الکتروکاردیوگرافی مورد نیاز نمی باشد.

کاهش فشار خون و کاهش ضربان قلب در طی تجویز تاکسول مشاهده شده است که بطور معمول نیاز به درمان ندارد. کنترل متناوب علائم حیاتی بخصوص در اولین ساعت تجویز تاکسول توصیه می گردد.

عوارض عصبی: گرچه نوروپاتی محیطی مکرراً رخ می دهد ولی بروز علائم شدید غیر معمول است. در صورت بروز علائم شدید توصیه می شود که در دوره های بعدی دوز تجویز شده به میزان 20% کاهش می یابد.

حاملگی و شیردهی:

تاکسول ممکن است باعث صدمات جنینی در زنان حامله گردد. نشان داده شده است که تاکسول اثرات توکسیک روی مراحل رویانی و جنینی خرگوشها دارد و قدرت باروری را در موشها پایین می آورد. هیچگونه مطالعه ای بر روی زنان حامله صورت نگرفته است. خانمها در سن باروری باید مطلع شوند که در طی درمان با تاکسول از حاملگی پرهیز کنند. اگر تاکسول در زمان حاملگی تجویز شود و یا خانمی در طی دریافت تاکسول حامله شود باید بیمار از عوارض بالقوه آن مطلع گردد. مشخص نشده که تاکسول در شیر مادر ترشح می شود یا خیر،لذا بهتر است که شیردهی در حین درمان با تاکسول متوقف شود.

عوارض جانبی:

اطلاعات در ارتباط با بی خطری تاکسول بر پایه تجربیاتی است که بر روی 181 بیمار با سرطان تخمدان (62 مورد) و یا سرطان پستان (119 مورد) و در قالب کارآزمایی با تاکسول با دوز 175 میلی گرم بر متر مربع در هر دوره از درمان و برنامه زمانی مصرف 3 ساعت درمان شدند. تضعیف مغز استخوان و نوروپاتی محیطی عوارض جانبی اصلی در ارتباط با تاکسول بودند. نوتروپنی معمولاً به سرعت برگشت پذیر بوده و با تماسهای بعدی بیمار با دارو بدتر نمی شود. تناوب علائم نورولوژیک با تکرار تماس با دارو افزایش می یابد.

عوارض هماتولوژیک:

نوتروپنی شدید (کمتر از 500 سلول در هر میلی متر مکعب) در 27% بیماران رخ می دهد. نوتروپنی در بیمارانی که رادیوتراپی قبلی دریافت کرده بودندمکررتر یا شدیدتر نبوده است. وقایع عفونی در 18% بیماران و در 5% دوره های درمانی گزارش شدند که در هیچ مورد مرگ و میر در این ارتباط گزارش نشده است. (در عین حال، در کل تجربیات کارآزمایی های بالینی با پکلی تاکسل بر روی موارد سرطان تخمدان و پستان [812 بیمار با دوز 300- 135 میلی گرم بر متر مربع] 5 مورد [6/0%] از موارد نوتروپنی شدید مرتبط با مرگ گزارش شده است).ترومبوسیتوپنی در 6% موارد با شمارش پلاکت کمتر از 100،000 سلول در هر میلی متر مکعب و در 1% موارد کمتر از 50،000 سلول در هر میلی متر مکعب دیده شده است.

موارد خونریزی در 9% بیماران مشاهده شده که هیچکدام نیازی به تزریق پلاکت نداشته اند. کم خونی در 62% بیماران مشاهده شده که در 6% آنها از نوع شدید (هموگلوبین کمتر از 8 گرم در دسی لیتر) بوده است. میزان بروز و شدت کم خونی در ارتباط با وضعیت پایه هموگلوبین بیمار می باشد.

واکنشهای افزایش حساسیتی:

اکثریت واکنشهای افزایش حساسیتی از درجه اهمیت کمی برخوردار می باشند. شایع ترین تظاهرات خفیف افزایش حساسیت گر گرفتگی، راش و کاهش فشار خون بودند. موارد شدید افزایش حساسیتی شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب در 1% بیماران، علیرغم پیش درمانی با داروهای ضد حساسیتی رخ می دهند. اکثر این موارد در دوره های اول درمان و در طی ساعت اول انفوزیون روی می دهد.

قلبی- عروقی:

کاهش فشار خون یا ضربان قلب به ترتیب در 24% و 4% بیماران مشاهده گردیده است که بیشترین موارد آن بدون علامت بوده و احتیاج به درمان ندارد. سه مورد از حوادث شدید قلبی عروقی که احتمالاً مربوط به تاکسول می باشد شامل افزایش فشار خون، ترومبوزوریدی و افزایش ضربان قلب بوده که در صورت وقوع، نیازی به قطع درمان نمی باشد. در موارد نادر کاهش فشار خون ارتوستاتیک گزارش شده است.

تغییرات الکتروکاردیوگرافی: در 13% بیماران الکتروکاردیوگرافی غیر طبیعی ثبت شده که در اغلب موارد ارتباط واضحی بین تجویز تاکسول و تغییرات الکتروکاردیوگرافی تعریف نشده است.

عوارض عصبی:

در 64% بیماران نوروپاتی محیطی مشاهده شده است. موارد شدید و علامت دار عصبی در 4% بیماران رخ داده است. ممکن است علائم به دنبال اولین دوره درمان رخ دهد و تناوب علائم ممکن است با مصرف بیشتر تاکسول افزایش یابد. علائم حسی معمولاً در طی چندین ماه پس از قطع مصرف تاکسول بهبود یافته یا برطرف می گردند. نوروپاتی هایی که از قبل موجود بوده و در نتیجه درمانهای قبلی می باشند از موارد منع مصرف تاکسول نمی گردد. سایر عوارض نادر عصبی شامل تشنجات صرع بزرگ، آنسفالوپاتی، نوروپاتی اتونومیک و حرکتی می باشد که منجر به ضعف دیستال می گردد.

عملکرد کبدی:

بیماران با حداقل عملکرد نرمال کبدی، 4%دچار افزایش بیلی روبین، 18% افزایش آلکالین فسفاتازو 18% افزایش SGOT) AST) را تجربه کرده اند.

آرترالژی و میالژی: آرترالژی و میالژی در 54% از بیماران رخ می دهد. موارد شدید علامت دار در 12% موارد دیده می شود، این موارد ملایم و گذرا بوده و در طی چند روز برطرف می گردد.

سایر عوارض:

ریزش موی سر تقریباً در تمامی بیماران مشاهده می گردد. تغییرات ملایم و گذرای ناخن و پوست دیده شده است. عوارض جانبی معده ای- روده ای از قبیل تهوع، اسهال و موکوزیت به ترتیب در 44%، 25% و 20% بیماران مشاهده می شود که معمولاً ملایم تا متوسط بوده اند.فلج روده ای، انسداد یا سوراخ شدگی روده و کولیت ایسکمیک در موارد نادری گزارش شده است. واکنشهای محل تزریق: فلبیت ممکن است اتفاق بیفتد. ادم ناشی از گشاد شدن شدید عروق، درد، اریتم و سفتی وگاهاً سلولیت و تغییر رنگ پوست ممکن است رخ دهد.

تداخلات دارویی:

در یک کارآزمایی بالینی تاکسول و سپس پلاتین بصورت انفوزیونهای متوالی داده شده است. وقتی تاکسول بعد از سیس پلاتین تجویز شود میزان تضعیف سلول های خون ساز مغز استخوان به مراتب بیشتر از زمانی است که تاکسول قبل از سیس پلاتین تجویز شود. یافته های فارماکوکنتیک نشان دهنده آن است که تجویز تاکسول بعد از سیس پلاتین منجر به کاهش تقریبی 33% از کلیرانس تاکسول می گردد.

موارد افزایش دوز:

هیچگونه پادزهری برای موارد افزایش دوز تاکسول شناخته نشده است. عارضه های پیش بینی شده اولیه تاکسول تضعیف مغز استخوان، نوروتوکسیسیته محیطی و موکوزیت می باشد.

شرایط نگهداری:

ویالهای باز نشده تاکسول باید در بسته بندی اصلی در درجه حرارت کنترل شده اتاق ( 30°-25C) و دور از نور نگهداری شود.

اگر ویالهای باز نشده تاکسول در یخچال نگهداری شود ممکن است رسوبی در آن تشکیل شود که با تکان دادن ملایم (یا بدون آن) هنگام رسیدن به درجه حرارت اتاق دوباره حل می شود و کیفیت دارو تحت تاثیر قرار نمی گیرد.

اگر محلول کدر باقی بماند یا رسوبی نامحلول در آن مشاهده شود، باید دور انداخته شود.

یخ زدگی کیفیت دارو را تحت تاثیر قرار نمی دهد. ویال محلول رقیق شده نباید در یخچال نگهداری شود.

اشکال دارویی:

ویالهای تک دوز 30 میلی گرم در 5 میلی لیتر که به صورت تکی بسته بندی می شود.

ویالهای تک دوز 30 میلی گرم در 5 میلی لیتر در کارتن حاوی ده بسته.

ویالهای مولتی دوز 100 میلی گرم در 7/16 میلی لیتر که به صورت تکی بسته بندی می شود.

ویالهای مولتی دوز 100 میلی گرم در 7/16 میلی لیتر در کارتن حاوی ده بسته.

ویالهای مولتی دوز 300 میلی گرم در50 میلی لیتر.

نویسنده: محمد خاکساری نژاد نویسنده کتاب سرطان زنگ بیداری من